Overprikkeling en onderprikkeling bij hoogsensitieve personen
Als hoogsensitief persoon verwerk je zowel energiegevende als energienemende prikkels intenser en diepgaander. Bewust of onbewust vermijden veel hsp daardoor zoveel mogelijk prikkels, uit angst voor overprikkeling en de gevolgen daarvan. Toch zijn het juist de positieve prikkels die je nodig hebt voor nieuwe energie, voeding en/of ontspanning.
Een te veel aan prikkels kan tot overprikkeling leiden en een tekort aan positieve prikkels kan juist tot onderprikkeling leiden. Het gaat dan ook om het vinden van de juiste balans en ontdekken welke prikkels voor jou energiegevend zijn en welke prikkels juist veel van jouw energie vragen. Daarnaast is het goed om te kijken naar de kwaliteit van de prikkels.
In deze blog lees je meer over overprikkeling, onderprikkeling en de balans tussen die twee. Ook lees je over diepgaande prikkelverwerking en de prikkels die veel hsp als intens ervaren.
Diepgaande prikkelverwerking bij hsp
Als je hoogsensitief bent, verwerk je prikkels intenser en diepgaander. Prikkels komen dieper binnen en je hebt meer verwerkingstijd nodig. Dat vraagt meer van het zenuwstelsel, waardoor je sneller dan niet-hsp overprikkeling ervaart.
Het autonome zenuwstelsel en het hoogsensitieve brein
Daarbij is je autonome zenuwstelsel ‘scherper’ afgesteld. Er komen meer prikkels bij je binnen, terwijl niet-hsp onbewust een hoop van die prikkels wegfilteren. Ook de activiteit in de hersenen is anders bij hoogsensitieve personen: tijdens prikkeling zijn meer en andere hersengebieden actief en worden er meer verbanden gelegd dan bij niet-hsp.
Door die combinatie komen er meer prikkels bij je binnen, verwerk je ze diepgaander en heb je meer verwerkingstijd nodig.
De invloed van prikkels op jou als hoogsensitief persoon
Prikkels neem je waar met al je zintuigen, inclusief je zesde zintuig. Dus alles wat je ziet, hoort, proeft, ruikt of voelt en dat wat je onbewust waarneemt (zesde zintuig) is een verzameling aan prikkels die om verwerking vragen.
Iedere prikkel komt ook intenser bij je binnen. Zeker in drukke, onvoorspelbare, nieuwe of overweldigende situaties kan iedere prikkel er dan net een te veel zijn, waardoor je je ineens leeg voelt of wordt overvallen door gedachtes, gevoelens en/of emoties.
Prikkels en je basisenergie
De mate waarin je echt ‘last’ ervaart van bepaalde prikkels, verschilt wel per persoon en per moment. Zo hebben je basisenergie en je energie van dat moment een grote invloed op hoe je de prikkels ervaart. Ook speelt de ruimte die je hebt om de prikkels te verwerken een grote rol: hoe meer verwerkingsruimte je hebt, hoe minder snel je het als last ervaart.
Welke externe prikkels zijn voor hsp intens?
Specifieke indringende geluiden, zoals het geluid van een boormachine, bladblazer, grasmaaier of een stofzuiger, pratende mensen of bijvoorbeeld straatverkeer.
Kriebelende kleding of uitgeknipte labels die je doorlopend in je huid voelt prikken.
Sterke geuren van bijvoorbeeld eten, parfum of lichaamsgeuren.
De (negatieve) sfeer in een ruimte of de stemming van een persoon.
Bepaalde smaken of structuren van eten en drinken.
Felle lichten of kleuren.
Plekken waar veel tegelijkertijd gebeurt of waar veel mensen samenkomen.
Fysieke en/of emotionele pijn.
De prikkeling van het ‘moeten’ en tijdsdruk.
Of je iets als prikkelend ervaart, is heel persoonlijk. Zeker niet iedere hsp is gevoelig voor alle vormen van externe prikkeling. Misschien springt er voor jou juist één ding echt uit, of herken je je in alle voorbeelden.
Vaak is het wel zo, dat hoe meer je al overprikkeld bent, hoe gevoeliger je ook wordt voor externe vormen van prikkeling.
Het is dan ook handig als je weet welke prikkels bij jou het heftigst binnenkomen, zodat je daar ook beter op kunt inspelen en een stukje overprikkeling al voorkomt.
Interne prikkels
Daarnaast heb je interne prikkels: je gevoelens, gedachtes en emoties. Die worden deels bepaald door de prikkels die je binnenkrijgt, maar ook door alles wat je diep vanbinnen voelt. Als hsp voel je je emoties en gevoelens erg diep, waardoor je verdriet, boosheid, frustratie of machteloosheid ook heel intens kunt ervaren.
En misschien herken je de zo bekende piekergedachten wel? Ze houden je uit je slaap, je voert gesprekken in gedachten telkens opnieuw, je vraagt je steeds af wat je in een bepaalde situatie anders had kunnen doen, hoe een toekomstige situatie eruit gaat zien of je maakt je zorgen om je dierbaren.
Allemaal voorbeelden van interne prikkels die ook om verwerkingsruimte vragen.
Wat is overprikkeling?
De doorlopende stroom aan interne en externe prikkeling vraagt om diepgaande verwerking. Als je die tijd niet hebt/neemt, ontstaat overprikkeling: je systeem wordt letterlijk te veel belast, op zo’n moment is er geen nieuwe input meer mogelijk. Wanneer je dat punt van overprikkeling bereikt, hangt heel nauw samen met de vorm van prikkeling en je energie op dat moment.
Hoe beter je in je energie zit, hoe gemakkelijker je een prikkel tijdelijk naar de achtergrond kunt verplaatsen. Maar, dat betekent helaas niet dat je ’m uiteindelijk niet hoeft te verwerken. Als je tussendoor onvoldoende ontlaadt en oplaadt, stapelen de prikkels zich op en ontstaat overprikkeling alsnog.
Gevolgen van overprikkeling
Zodra je te veel onverwerkte prikkels hebt, raakt je autonome zenuwstelsel overbelast, dat kun je onder andere herkennen aan:
Slaapproblemen, je komt moeilijk in slaap, slaapt slecht door en/of hebt last van intense dromen.
Vermoeidheid, of je helemaal leeg voelen.
Heftige emoties, je bent snel geëmotioneerd, voelt je steeds boos of verdrietig, moet veel huilen of reageert misschien wel onredelijk geïrriteerd.
Niet goed meer kunnen ontspannen of genieten.
Lusteloosheid.
Het gevoel dat de emmer doorlopend overloopt, waardoor je er niets nieuws meer bij kunt hebben.
Piekergedachten die ervoor zorgen dat je hoofd doorlopend in overdrive lijkt te staan.
Fysieke klachten als hoge spierspanning, hoofdpijn, buikpijn, etc.
De behoefte om je voor langere tijd helemaal terug te trekken.
Langdurige overprikkeling levert chronische stress op en kan zelfs leiden tot een burn-out. Je belast bij overprikkeling echt je zenuwstelsel en vraagt veel van je energiereservers.
Wat is onderprikkeling?
Als je je vaak overprikkeld voelt, bestaat de kans dat je (onbewust) prikkeling gaat vermijden. Je associeert prikkels met iets negatiefs of je bent bang dat je weer overprikkeld raakt. Misschien ontloop je sociale situaties wel, blijf je zoveel mogelijk thuis of kies je voor die dingen die volledig binnen jouw veilige comfortzone liggen.
Verrassend genoeg werkt dat voor veel hsp (en nog meer voor hsp-hss) juist averechts en ontstaat daardoor onderprikkeling. Iedereen heeft behoefte aan positieve, energiegevende vormen van prikkeling. Zeker als hoogsensitief persoon ben je extra gevoelig voor positieve vormen van prikkeling: daar haal je echt nieuwe energie, ontspanning en voeding uit.
Vaak zit de oplossing voor overprikkeling dus niet in het minder doen, maar in het creëren van een juiste balans in rust, ruimte voor verwerking en vormen van positieve, energiegevende prikkeling.
Gevolgen van onderprikkeling
Je brein is altijd op zoek naar een bepaalde mate van prikkeling en stimulans. Je komt daardoor in actie, en het is nodig om bepaalde ‘geluksstofjes’ aan te maken. Daarnaast heb je te maken met de wil van jouw ziel: waar wakkert je innerlijke vuur van aan? Wat geeft jou energie? Daar heb je positieve prikkeling voor nodig.
Een gebrek aan energiegevende prikkeling geeft dan ook eigenlijk hetzelfde resultaat als overprikkeling:
slaapproblemen;
intense dromen;
heftige emoties;
futloos en leeg voelen;
niet goed meer kunnen genieten;
Piekergedachten.
Op de lange termijn kan onderprikkeling zelfs depressieve gevoelens veroorzaken.
Balans tussen overprikkeling en onderprikkeling
Overprikkeling en onderprikkeling uiten zich dus op soortgelijke manieren. Misschien herken je daardoor niet altijd direct of je met overprikkeling of onderprikkeling te maken hebt. Als je bijvoorbeeld al onderprikkeld bent, maar het verward met overprikkeling, kies je ervoor om rust te nemen, terwijl je juist behoefte hebt aan positieve, energiegevende prikkels.
Het is dan ook belangrijk dat je jezelf zo goed mogelijk leert kennen, zodat je overprikkeling en onderprikkeling steeds beter en sneller herkent. Dat vraagt om een hoop zelfonderzoek en zelfkennis.
Maar, als je eenmaal weet wanneer en van welke prikkels je overvoerd raakt, en ontdekt wat je nodig hebt om te ontladen, kun je veel van die overprikkeling voorkomen. Daarnaast wil je natuurlijk weten welke positieve prikkels jou energie geven, zodat je onderprikkeling voorkomt. Zodra je dat weet en ervaart, wordt het steeds makkelijker om de juiste balans te vinden tussen overprikkeling en onderprikkeling.
Begeleiding bij hoogsensitiviteit
Omgaan met je hoogsensitiviteit, ontdekken wat jou energie geeft en welke patronen je wilt doorbreken om overprikkeling te voorkomen, kan best een zoektocht zijn.
Daar begeleid ik je dan ook graag bij. Via inzicht en bewustzijnsgroei ontdek je wat jou energie geeft (positieve prikkeling) en wat je kunt transformeren om overprikkeling en onderprikkeling te verminderen. Vaak zie je hier namelijk jouw persoonlijke levensthema’s in terug.
Door naar jouw persoonlijke geboortedatum te kijken, ontdekken we welke levensthema’s bij jou van invloed zijn op overprikkeling en onderprikkeling, wat je lastig vindt in je hoogsensitiviteit en waar je kracht ligt voor transformatie.
Ik begeleid je daar graag bij! Voel je welkom in de praktijk in Dronten of online.
